Związki zawodowe to dobrowolne zrzeszenia pracowników o charakterze samorządnym, powoływane uchwałą przynajmniej przez 10 uprawnionych do tego osób w celu obrony swoich interesów, zarówno ekonomicznych, jak i społecznych.
Związek zawodowy reprezentuje swoich członków i broni ich praw wobec pracodawcy, ale także wobec administracji państwowej i innych określonych prawem podmiotów. Może jednak reprezentować interesy osoby niezrzeszonej, jeśli zgłosi ona taką prośbę a związek się do niej przychyli.
Związki zawodowe mają osobowość prawną i rejestrowane są w Krajowym Rejestrze Sądowym. Przepisy dotyczące ich funkcjonowania (zasady tworzenia, uprawnienia, działalność zakładowej organizacji, odpowiedzialność za złamanie prawa itp.) zawarte są w Ustawie o związkach zawodowych (Dz.U.2015.0.1881). Istotne jest, by zarówno reprezentanci
związków zawodowych, jak i przedstawiciele pracodawców zaznajomili się z tymi przepisami, stanowią one bowiem nie tylko podstawę funkcjonowania
związków zawodowych w przedsiębiorstwach, ale określają również zakres obowiązków pracodawców wobec pracowników, wskazują określone prawa, którymi cieszą się ci ostatni dzięki przynależności do zakładowej organizacji związkowej.
Zmiany w prawie 2017 r.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2 czerwca 2015 r. (sygn. akt K 1/13; Dz.U. poz. 791) wskazał niekonstytucyjność niektórych zapisów Ustawy o związkach zawodowych, konieczna więc stała się nowelizacja litery prawa: w wyniku wspomnianego orzeczenia nastąpiło bowiem poszerzenie katalogu osób uprawnionych do
wstępowania w szeregi związków zawodowych i mogących zakładać je o wszystkich wykonujących pracę zarobkową, a więc także osoby zatrudnione w oparciu o umowy cywilnoprawne, członków spółdzielni rolniczych, pracowników agencyjnych i samozatrudnionych (o ile nie zatrudniają nikogo poza sobą). Nowela powinna nałożyć przez to nowe obowiązki na pracodawców (np. obowiązek udowodnienia, że nie doszło do nierównego traktowania) i związkowców oraz nadać im nowe uprawnienia. Zmianie mają ulec m.in. zasady udzielania działaczowi zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy lub czasu wolnego niezbędnego do realizacji doraźnej czynności związkowej, zachodzi też konieczność podniesienia progu liczbowego zrzeszanych pracowników, od którego jest uzależnione nabycie praw przez
reprezentatywną organizację związkową (przynajmniej 8% pracowników lub 12% w przypadku
organizacji pozazakładowej). Istotną zmianą okazuje się też blokada zmiany zakładowych źródeł prawa pracy (np. regulaminu wynagradzania, korzystania ze świadczeń socjalnych) przez pracodawcę w wypadku braku jednomyślności wszystkich organizacji związkowych. Ukróci to wykorzystywanie tzw.
żółtych związków do wprowadzania niekorzystnych z punktu widzenia osób świadczących pracę zmian. Pracodawcy z drugiej strony zyskują możliwość regularnej kontroli liczebności organizacji działających na terenie danego przedsiębiorstwa.
